พระธาตุศรีสองรักสร้างขึ้นเป็นสัญลักษณ์ของมิตรไมตรี

เป็นเจดีย์ก่อด้วยอิฐถือปูน ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 11 เมตร สูงประมาณ 19.59เมตร ตั้งอยู่ริมน้ำหมัน สร้างระหว่างปี พ.ศ. 2103 - 2106 ในแผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ์ แห่งกรุงศรีอยุธยาและพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช แห่งกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์)

โดยยึดถือความเชื่อทางพระพุทธศาสนาเป็นแนวทางในการสร้างสัมพันธภาพระหว่างสองพระนคร ทั้งสองฝ่ายต่างก็ยึดมั่นในพระพุทธศาสนา โดยเชื่อว่าพระพุทธศาสนาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย สามารถควบคุมหรือทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างอยุธยากับเวียงจันทน์ เป็นไปตามสัญญาที่ให้ไว้ต่อกัน ซึ่งจะเห็นได้จากพิธีกรรม ที่กระทำกันทั้งสองฝ่ายดังนี้

กรุงศรีอยุธยา

- ฝ่ายศาสนจักร พระศีลวิสุทธอุดม เป็นประธานสงฆ์

- ฝ่ายอาณาจักร หลวงราชามหาอำมาตย์ เป็นประธาน

กรุงศรีสัตนาคนหุต

- ฝ่ายศาสนจักร พระมหาอุบาลี เป็นประธานสงฆ์

- ฝ่ายอาณาจักร องค์จันทประสิทธิราชภักดี เป็นประธาน

ซึ่งมีขั้นตอนดังนี้

ขั้นตอนที่ 1 พระสงฆ์และมหาอำมาตย์ เอาน้ำสัจจะในกระออมแก้ว

ของพระมหากษัตริย์ทั้งสองเจือปนกันกับน้ำในกระออมทอง แห่งมหากษัตริย์ทั้งสองเจือปนกับน้ำในกระออมแก้วของมหาอุปราชทั้งสองเจือปนเป็นอันเดียวกันและน้ำในกระออมเงินแห่งมหาอุปราชเจือปนกันเป็นอันเดียวกัน แล้วอ่านคำสัตยาธิษฐาน

ขั้นตอนที่ 2 อำมาตย์อ่านสัตยาธิษฐานให้เห็นความสำคัญของพระราช

ไมตรีที่มีมาแต่โบราณเพื่อประโยชน์แก่สมณชีพราหมณ์ ชาวประชาราษฎร์

ทั้งหลายตราบชั่วนิรันดร์ ดังนี้

สมเด็จพระมหากษัตริย์เจ้ากรุงศรีสัตนาคนหุต สมเด็จพระมหากษัตริย์

เจ้ากรุงศรีอโยธยามหาดิลก จึงมี พระราชวงษาสองพระองค์ เจรจากันทางให้เป็นพระราชไมตรี โดยบุพประเพณีเพื่อจะสืบเชื้อ คือ สุริยวงษาและญาติวงษาพันธุมิตรอุสาห์รำมนา เพื่อจักให้เป็นบรมสุขสวัสดี เป็นประโยชน์แก่สมณพราหมณาจาริเจชาวประชาราษฎร์ทั้งหลายตราบต่อเท่าถ้วนกัปอันนี้ เป็นเค้าเป็นประธานสารคดีในมหาปัตถพิคีรีต (คีรี) ในห้อมห้วยภูเขาสกลสีลวังถ์ (เอกสิมังว) ขอจงเป็นเอกสีมาปริมณฑลอันเดียวกันเกลี้ยงกลมงามมณฑลเท่าพงษ์พันธ์ลูกเต้าหลานเหลน อย่าไปชิงส่วยล่วงแดนแสนหญ้า อย่าได้กระทำโลภเสี้ยวแก่กันจนเท่าเสี้ยงพระอาทิตย์พระจันทร์เจ้าตกลงมาอยู่เหนือแผ่นดินอันนี้เทอญ

ขั้นตอนที่ 3 เมื่ออ่านคำสัตยาธิษฐานแล้ว พระสงฆ์และอำมาตย์ทั้งสอง

ฝ่ายก็หลั่งน้ำสัจจะลงบนพื้นปฐพี ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสำคัญหลายประการคือ

คำสัตยาธิษฐานนี้แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของเขตแดนระหว่างกัน โดยมี

พระธาตุเจดีย์ศรีสองรักเป็นหลักกั้นเขตแดนระหว่างกรุงศรีอยุธยา และ

กรุงศรีสัตนาคนหุต ซึ่งอยู่ระหว่างกลางของแม่น้ำน่านกับแม่น้ำโขง คำสัตยาธิษฐานนี้แสดงให้เห็นถึงความเป็น "#ไมตรีธรรม" ที่แนบแน่นระหว่างสองพระนคร

"#ตลอดไปจนเท่าเสี้ยวพระอาทิตย์พระจันทร์เจ้าตกลงมาอยู่เหนือแผ่นดินนี้.."

คำสัตยาธิษฐานนี้ได้ระบุให้ทั้งสองฝ่ายซื่อสัตย์ต่อกัน ไม่กระทำการเป็นศัตรูต่อกัน

"#อย่าได้ชิงส่วยล่วงแดนแสนหยานอย่าได้กระทำโลภเลี้ยวแก่กัน"

ซึ่งให้แต่ละฝ่ายยึดถือเขตแดนของกันและกันเป็นสำคัญ เช่น ในการแสวงหาประโยชน์ในการเก็บส่วยสาอากรไม่เก็บข้ามแดนกัน เป็นต้น

อ้างอิงจาก

หนังสือเรื่อง พระธาตุศรีสองรัก อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย “ดินแดนแห่งสัจจะและไมตรี”

ปีที่พิมพ์ ครั้งที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๕๖

ผู้จัดพิมพ์ มูลนิธิพระธาตุศรีสองรัก